Ο σύγχρονος άνθρωπος, παρ’ όλη την απληστία που τον διακρίνει, αναγνώρισε την παγκόσμια σημασία των υγροτόπων και έτσι τον Φεβρουάριο του 1971 υπογράφτηκε στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν η ομώνυμη διεθνής συμφωνία για την προστασία τους. Η Συνθήκη Ραμσάρ όχι μόνο προσδιορίζει τι είναι «υγρότοπος», μα καθορίζει επίσης συγκεκριμένους κανόνες και συμπεριφορές για την ουσιαστική προστασία τους. Σύμφωνα λοιπόν με τη Συνθήκη Ραμσάρ: «Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη γενικώς, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα, από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι μονίμως ή προσωρινώς κατακλυσμένες με νερό, το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό». Οι υγρότοποι διαχωρίζονται σε «διεθνούς» και «εθνικής» σημασίας.

Διεθνούς σημασίας χαρακτηρίζεται ένας υγρότοπος όταν:

1. Φιλοξενεί τουλάχιστον το 1% του μεταναστευτικού πληθυσμού από ένα υδρόβιο είδος, φτάνει ο αριθμός αυτός να μην είναι μικρότερος από 100 άτομα.
2. Σταματούν εκεί, τουλάχιστον 10.000 πτηνά ενός είδους.
3. Φιλοξενεί ένα σημαντικό αριθμό ζώων και φυτών που έχουν χαρακτηριστεί ως είδη υπό εξαφάνιση.

Yγρότοπος εθνικής σημασίας χαρακτηρίζεται αυτός στον οποίον:

1. Σταματούν εκεί τουλάχιστον 5.000 υδρόβια πουλιά.
2. Σταματά εκεί τουλάχιστον το 1% του ολικού πληθυσμού της χώρας από ένα υδρόβιο είδος.

Η Ελλάδα ήταν η έβδομη χώρα που συνυπέγραψε τη Σύμβαση Ραμσάρ και την έθεσε σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 1975, χαρακτηρίζοντας 11 περιοχές της ως «Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας» και πάνω από 100 «Εθνικής Σημασίας».

Έτσι, για πρώτη φορά, οι λίμνες Κερκίνη, Ισμαρίδα – Βιστονίδα, Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα, Βόλβη, Κορώνεια, οι εκβολές των ποταμών Έβρου, Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα, Νέστου, οι λιμνοθάλασσες του Μεσολογγίου και Κοτυχίου – Στροφυλιάς, καθώς και το σύνολο του Αμβρακικού κόλπου, βρέθηκαν κάτω από καθεστώς διεθνούς προστασίας. Το 1991, το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων, γνωστό ως ΕΚΒΥ, ξεκίνησε την απογραφή των ελληνικών υγροτόπων, η οποία ολοκληρώθηκε το 1994.

Κίνδυνοι και απειλές

Με το πέρασμα του χρόνου και την εναρμόνιση της Ελλάδας με τους νόμους που διέπουν την προστασία του περιβάλλοντος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δημιουργήθηκαν Εθνικά Πάρκα και οριοθετήθηκαν περιοχές Natura σε όλη τη χώρα. Παράλληλα υπογράφτηκαν η Σύμβαση της Βέρνης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης και η Σύμβαση της Βόνης για τη διατήρηση των αποδημητικών πουλιών που ανήκουν στην άγρια πανίδα.

Δυστυχώς ο νέος νόμος για το περιβάλλον που ψηφίστηκε πρόσφατα από τη ελληνική βουλή -παρ’ όλη την έντονη αντίθεση αντιπολίτευσης και οικολογικών οργανώσεων– έρχεται να αντιστρέψει την υπάρχουσα κατάσταση. Έτσι σήμερα οι υγρότοποι απειλούνται, περισσότερο από ποτέ, κυρίως από ανθρώπινες δραστηριότητες και επεμβάσεις.

Τα μεγάλης αλλά και μικρότερης κλίμακας φράγματα που συνεχώς κατασκευάζονται σε όλη την ελληνική επικράτεια στην καρδιά Εθνικών Πάρκων και μέσα σε περιοχές Natura, εμποδίζουν τη ροή των ποταμών και δημιουργούν πλημμυρικά φαινόμενα που κατά συνέπεια υποβαθμίζουν τους υγροτόπους.

Η κατασκευή τάφρων – φραγμάτων, οι εκβαθύνσεις και η δημιουργία νέων καναλιών, η κακή διαχείριση των υδάτινων πόρων, η ρύπανση από γεωργικά και βιοτεχνικά λύματα, καθώς και το παράνομο κυνήγι, είναι μερικά ακόμη από τα πολύ σημαντικά προβλήματα που αυτήν τη στιγμή αντιμετωπίζουν πανελλαδικά οι υγρότοποι.

Οι περισσότεροι υγρότοποι έχουν την ατυχία να γειτνιάζουν με παραλιακές ζώνες όπου η ζήτηση γης είναι τεράστια. Έτσι φαινόμενα όπως η καταπάτηση τμημάτων των υγροτόπων για το κτίσιμο εξοχικών κατοικιών, η δημιουργία οικοδομικών συνεταιρισμών και η κατασκευή ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων συνεχώς εντείνονται.

Επιπλέον η καταστροφή των οικοσυστημάτων στην ορεινή ζώνη από την ανεξέλεγκτη κατασκευή βιομηχανικού τύπου αιολικών πάρκων, δηλαδή εκεί όπου γεννιούνται τα ποτάμια που τροφοδοτούν τους υγροτόπους, θα επιφέρει τη μεταφορά χιλιάδων τόνων αδρανών υλικών στον πυρήνα των υγροτόπων περιορίζοντας την έκταση τους.

Πρέπει να ανακαλύψουμε ξανά την Ελλάδα

Όλες αυτές οι καταστροφές δεν θα γίνονται με τυμπανοκρουσίες και έκτακτα δελτία ειδήσεων, αλλά αθόρυβα, όπως εξάλλου αθόρυβα αφανίζεται βαθμηδόν η άγρια ζωή από τον πλανήτη. Πόσοι από εμάς γνωρίζουμε ότι στις 17 Δεκεμβρίου του 2020 εκδόθηκε απόφαση από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την οποία καταδικάστηκε η Ελλάδα γιατί δεν έχει οργανώσει επαρκώς το σύστημα προστασίας των περιοχών Natura 2000; Όμως εμείς, οι νεοέλληνες, συνηθίζουμε να απαλλάσσουμε εαυτούς των ευθυνών μας, να ψάχνουμε αλλού τους θύτες και με ευκολία να αναζητούμε εκτός συνόρων τους ανθέλληνες.

Αδυνατούμε ή αποφεύγουμε να κατανοήσουμε ότι η καταστροφή στην προκειμένη περίπτωση του εθνικού πλούτου της χώρας μας που θα είναι οριστική και αμετάκλητη, οφείλεται αποκλειστικά σ’ εμάς τους ίδιους! Μοιραία λοιπόν στην αυτιστικά ανθρωποκεντρική κοινωνία μας, προβλήματα σαν αυτά που υποβαθμίζουν τα οικοσυστήματα της χώρας μάς απασχολούν ελάχιστα ή καθόλου.

Παρουσιάζουμε ενδεικτικά, λοιπόν, κάποιους από τους σημαντικότερους υγροτόπους, διεθνούς σημασίας, που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια και θα σας προτρέψουμε με την πρώτη ευκαιρία, όταν θα μπορούμε βέβαια να μετακινούμαστε και πάλι ελεύθερα εκτός του νομού διαμονής μας, να τους επισκεφθείτε.

Αυτήν την πανέμορφη άγρια φύση της Ελλάδας πρέπει να την ανακαλύψουμε, να την εξερευνήσουμε, να την αγαπήσουμε και μόνο έτσι ίσως καταφέρουμε να την προστατεύσουμε ουσιαστικά από την καταστροφή που σχεδιάζεται στο όνομα της «ανάπτυξης», αθόρυβα και σχεδόν συνωμοτικά από τους κάθε λογής ιθύνοντες. Αυτό είναι ένα καθήκον που το χρωστάμε στις γενιές που θα έρθουν.

Δέλτα Έβρου

Ο Έβρος είναι το μεγαλύτερο ποτάμι της Βαλκανικής. Οι πηγές του εντοπίζονται στην οροσειρά της Ρίλας στη Βουλγαρία και οι εκβολές του, 490 χιλιόμετρα νοτιότερα, κοντά στην Αλεξανδρούπολη, όπου και αυτός χύνεται στο Θρακικό πέλαγος. Το δέλτα του ποταμού καλύπτει μια έκταση περίπου 200 τ.χ. και συμπεριλαμβάνει ελώδεις εκτάσεις, βοσκοτόπια, καλλιέργειες, παρόχθια δάση, αβαθείς λίμνες και αμμονησίδες.

Οι εκβολές του Έβρου είναι ένα από τα σημαντικότερα υγροτοπικά συστήματα της Μεσογείου και αποτελεί καταφύγιο για πολλά και απειλούμενα είδη της φτερωτής πανίδας (έχουν καταγραφεί 324 διαφορετικά είδη πουλιών) ενώ υπάρχουν 46 είδη ψαριών, 7 διαφορετικά είδη αμφιβίων και περισσότερα από 40 είδη θηλαστικών.

Σύμφωνα με τον Ολλανδό ορνιθολόγο, Ad Wittgen, που παρατηρεί την περιοχή από το 1960, στο Δέλτα του Έβρου έχει παρατηρηθεί μια δραματική μείωση του πληθυσμού των πουλιών που αγγίζει σε κάποια σημεία το 90% (κοντά στα ελληνοτουρκικά σύνορα) και το 50% σε άλλες ζώνες. Επίσης, στις περιόδους ανομβρίας έντονη είναι η ποιοτική υποβάθμιση των υδάτων του ποταμού που οφείλεται στις απορρίψεις βιομηχανικών και οικιακών αποβλήτων και από τα τρία κράτη που διασχίζει. Η περιοχή έχει υπαχθεί στο Εθνικό Πάρκο Δέλτα Εβρου.

Υγρότοπος Κοτυχίου – Στροφυλιάς

Στα δυτικά της Αχαΐας και στα όρια με τον νομό Ηλείας, σε μια έκταση 143.000 στρεμμάτων, αναπτύσσεται ένα ιδιαίτερο υγροτοπικό σύστημα που περιλαμβάνει τις λιμνοθάλασσες Προκοπίου και Παπάς. Η δασική κάλυψη της περιοχής φτάνει τα 19.000 στρέμματα και απαρτίζεται κυρίως από τα είδη κουκουναριά, χαλέπιος πεύκη, βελανιδιά, αγριόκεδρος. Το ευρύτερο οικοσύστημα αναπτύσσεται πάνω στον αεροδιάδρομο που χρησιμοποιούν τα πουλιά κατά την ετήσια μετανάστευσή τους. Από τα 442 είδη πτηνών που υπάρχουν στην Ελλάδα, τα 261 έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή και από αυτά, τα 79 αποτελούν είδη προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Ένωση!

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που κάθε χρόνο απειλεί τον εξαίσιο αυτόν τόπο είναι οι πυρκαγιές. Έντονα είναι τα φαινόμενα της λαθροϋλοτομίας και λαθροθηρίας. Παράλληλα η αυθαίρετη δόμηση, αλλά και η εναπόθεση σκουπιδιών και μπάζων σε αυτοσχέδιες χωματερές αποτελούν μια ακόμη θλιβερή πραγματικότητα.

Λιμνοθάλασσα Αιτωλικού – Μεσολογγίου

Το εκτεταμένο υγροτοπικό σύστημα του Μεσολογγίου – Αιτωλικού που εντοπίζεται στη δυτική Ελλάδα ανάμεσα στις εκβολές των ποταμών Εύηνου και Αχελώου, αποτελείται από λιμνοθάλασσες, βάλτους και καλαμιώνες, έκτασης πάνω από 250.000 στρεμμάτων. Το 2006, η ευρύτερη παραθαλάσσια περιοχή εντάχθηκε στο Εθνικό Πάρκο Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου – Αιτωλικού. Μέσα στα όρια του πάρκου έχουν παρατηρηθεί πάνω από 280 είδη πουλιών! Ανάμεσα στα δεκάδες είδη της ιχθυοπανίδας, σημαντική θέση ως προς της εμπορική τους αξία καταλαμβάνουν το λαβράκι, η τσιπούρα και φυσικά ο κέφαλος που δίνει και το περίφημο αυγοτάραχο Μεσολογγίου.

Δυστυχώς, όπως συμβαίνει και σε άλλους βιοτόπους της χώρας, τα προβλήματα είναι πολλά. Η κακή διαχείριση, η ρύπανση των αβαθών νερών από λύματα, οι καταπατήσεις, τα έργα χωρίς περιβαλλοντική μελέτη, η μείωση της ροής νερού από τα ποτάμια λόγω φραγμάτων, η λαθροθηρία και η λαθραλιεία, είναι κάποιες από τις «πληγές» που απειλούν τη λιμνοθάλασσα.

Αμβρακικός κόλπος

Ο Αμβρακικός κόλπος είναι ένα από τα πιο σημαντικά οικοσυστήματα στον χώρο της Μεσογείου, καθώς εδώ διαχειμάζει περίπου το 1/3 του συνολικού πληθυσμού των υδρόβιων πουλιών της χώρας μας. Όμως αυτό που κάνει την κλειστή αυτή θάλασσα πραγματικά μοναδική είναι η παρουσία τουλάχιστον 35 ζευγαριών αργυροπελεκάνων (αξιολογημένο ως σπάνιο και απειλούμενο είδος). Ακόμη, ο Αμβρακικός, παρ’ όλη την εντατική αλιεία και τη ρύπανση των υδάτων του, θεωρείται ένας πλούσιος ψαρότοπος. Τον Μάρτιο του 2008 ιδρύθηκε το Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού με σκοπό την ολοκληρωμένη διαχείριση και προστασία του σπάνιου αυτού οικοσυστήματος.

Ισχυρές είναι οι ανθρωπογενείς πιέσεις που δέχεται το οικοσύστημα και αυτές εστιάζονται κυρίως στα βιομηχανικά, κτηνοτροφικά και γεωργικά απόβλητα που ρίχνονται ανεξέλεγκτα στην κλειστή θάλασσα, καθώς και στη μαζική εναπόθεση μπαζών, σκουπιδιών και ογκωδών αντικειμένων. Έντονο ακόμη είναι το φαινόμενο της λαθροθηρίας και λαθραλιείας.