Πηγή: Απόσπασμα από το άρθρο Τα κλιματικά δεδομένα μπορεί να συμβάλουν τα μέγιστα στη διαφύλαξη των πολιτιστικών θησαυρών μας
Τα κατάλληλα δεδομένα στα χέρια των φορέων διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς, των κυβερνήσεων και του κοινού θα συμβάλουν στη διαφύλαξη της ιστορίας μας.
Τι κοινό έχουν το Νησί του Πάσχα, το Εδιμβούργο της Σκοτίας και το λιμάνι Κιλούα Κισιγουάνι της Τανζανίας; Σε όλα διατηρούνται τα αγάλματα, τα κάστρα και τα ερείπια που στέκουν ως μάρτυρες του πλούσιου παρελθόντος της ανθρωπότητας. Ωστόσο, αβέβαιο διαγράφεται το μέλλον αυτών των εμβληματικών τόπων, καθώς οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θέτουν σε κίνδυνο κάποιους από τους ακρογωνιαίους λίθους του πολιτισμού και της ιστορίας μας. Ομοίως, χιλιάδες μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς ανά τον κόσμο, κατασκευασμένα από ανθρώπινα χέρια, αντιμετωπίζουν ολοένα συχνότερα δριμείες καιρικές συνθήκες, την αργή αλλά σταθερή άνοδο της στάθμης των υδάτων ή επαναλαμβανόμενα θερμικά επεισόδια. Κάποια εκ των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς ενδέχεται να χαθούν πριν καν προλάβουμε να τα ανακαλύψουμε. Τώρα πια, οι επιστήμονες, οι φορείς πολιτιστικής διαχείρισης και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στρέφονται όλο και πιο συχνά στα κλιματικά δεδομένα για να κατανοήσουν τις αλλαγές αυτές και να καταστήσουν το παρελθόν μας περισσότερο ανθεκτικό στο μέλλον.
Κίνδυνοι που τρομάζουν και απειλές που υποβόσκουν
«Η κλιματική αλλαγή έχει πολλές και άκρως ανησυχητικές συνέπειες», λέει ο δρ Άνταμ Μάρκαμ, υποδιευθυντής του Προγράμματος για το Κλίμα και την Ενέργεια στην Ένωση Προβληματισμένων Επιστημόνων. Σφοδρές πλημμύρες μπορεί να επηρεάσουν πάνω από το 10 τοις εκατό των 1.200 περιοχών Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO μέχρι τα τέλη του αιώνα, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, ενώ η υποχώρηση και η διάβρωση των ακτών μπορεί να έχουν επιπτώσεις σε όλες σχεδόν τις μεσογειακές παράκτιες περιοχές που προστατεύει η UNESCO.
«Συμβάντα ακραίας έντασης αλλά και φαινόμενα βραδείας εξέλιξης που σχετίζονται με τον κύκλο του νερού θα επηρεάσουν σημαντικά την πολιτιστική κληρονομιά», λέει η καθ. Κριστίνα Σαμπιόνι, ανώτατη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ατμοσφαιρικών Επιστημών και Κλίματος (ISAC) στην Ιταλία. «Η απόπλυση και η διάβρωση εδάφους λόγω των βροχών ενδέχεται να επηρεάσουν ακόμη και τα πιο ανθεκτικά υλικά, του μαρμάρου συμπεριλαμβανομένου. Προβλέπουμε ανοδική τάση του φαινομένου της απόπλυσης στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη, στις ιταλικές Άλπεις και τη βόρεια Ισπανία». Επιπλέον, η επικείμενη αύξηση της ατμοσφαιρικής υγρασίας ίσως οδηγήσει σε περισσότερη κρυστάλλωση θαλάσσιου άλατος στον αέρα, γεγονός που σύμφωνα με την καθ. Σαμπιόνι μπορεί να φθείρει όλα τα υλικά και όλες τις επιφάνειες. «Παρατηρούμε αυξημένη κρυστάλλωση σε όλη την Ευρώπη».
Η άνοδος της στάθμης των θαλάσσιων υδάτων συνιστά απειλή για τις περιοχές κληρονομιάς της Μεσογείου. «Πόλεις όπως η ιταλική Ραβένα ή η γαλλική Αρλ θα κινδυνέψουν στο μέλλον», λέει ο δρ Μάρκαμ. «Η θάλασσα προκαλεί φθορές σε αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά ερείπια στο ελληνικό νησί της Δήλου, καθώς η άνοδος της στάθμης επηρεάζει το υπέδαφος της τοποθεσίας». Έως το τέλος του αιώνα, η Βενετία, που πλήττεται επί πολλά έτη από έναν συνδυασμό ανόδου της στάθμης της θάλασσας και καθιζήσεως του υπεδάφους, μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη με άνοδο της στάθμης των υδάτων που θα κυμαίνεται από 11 έως 110 εκατοστά. Τα 78 φράγματα του Μωυσή, όπως λέγεται το σύστημα αντιπλημμυρικών έργων της πόλης, μπορεί να μην αντεπεξέλθει σε μια άνοδο που θα ξεπερνά τα 60 εκατοστά.
Θεωρείται πιθανό ότι οι τυφώνες στο βόρειο ημισφαίριο θα εντείνονται όσο η θερμοκρασία των ωκεανών ανεβαίνει και προκαλεί ανέμους με αυξημένη ταχύτητα, γεγονός που, σε συνδυασμό με την άνοδο της στάθμης των υδάτων, επιφέρει υψηλότερα κύματα θυέλλης. Έτσι, οι περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς θα είναι πιο ευάλωτες. Βεβαίως, οι τυφώνες έχουν ήδη δείξει τέτοια δείγματα γραφής, καθώς το 2012 ο τυφώνας Σάντι προκάλεσε ζημιές ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων στο Άγαλμα της Ελευθερίας και στη Νήσο Έλις. Επιπτώσεις στις περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να έχουν και οι πιο ήπιες κλιματικές μεταβολές, όπως η άνοδος της θερμοκρασίας και οι μετατοπίσεις και διακυμάνσεις των βροχοπτώσεων, προκαλώντας φθορές στα οικοδομήματα. Στον Βορρά, λόγου χάρη, η τήξη του περμαφρόστ, δηλαδή του υπεδάφους που παραμένει παγωμένο πάντα, μπορεί να αποσταθεροποιήσει τα κτήρια, τα θεμέλιά τους και άλλες υποδομές.
Ό,τι μέλλει να ανακαλυφτεί πρέπει να προστατευτεί
Η πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι μόνο κτήρια και αγάλματα. Στην Αρκτική, μια περιοχή που θερμαίνεται με διπλάσιο ρυθμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο, περισσότεροι από 180.000 αρχαιολογικοί χώροι στη Γροιλανδία, στη Λαπωνία και στη Ρωσία μπορεί να κινδυνεύουν από την τήξη του υπεδάφους και την άνοδο της θερμοκρασίας του εδάφους. «Έτσι εντείνεται η αποσάθρωση», αναφέρει ο δρ Μάρκαμ, «καθώς τα βακτήρια καταναλώνουν περισσότερη οργανική ύλη στο υπέδαφος. Η απώλεια θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική, ο οποίος συνάμα προστατεύει τις ακτές από τις χειμερινές θύελλες, είναι ένας ακόμη λόγος που διαβρώνονται οι περιοχές αυτές. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, χάνονται περιοχές με αρχαιολογική αξία που δεν έχουμε επισκεφτεί ή καν ανακαλύψει».
«Η θερμοκρασία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διαφύλαξη», λέει ο δρ Γιόργκεν, ανώτατος ερευνητής στο Εθνικό Μουσείο της Δανίας, ο οποίος εργάζεται στη Γροιλανδία εξετάζοντας πώς η τήξη του περμαφρόστ επηρεάζει τα αρχαιολογικά τέχνεργα. «Αυτήν τη στιγμή, οι θερμοκρασίες στη Γροιλανδία είναι κατά τρεις με πέντε βαθμούς Κελσίου πιο υψηλές από τους μέσους όρους που έχουν ποτέ καταγραφεί. Παράλληλα, το έδαφος γίνεται πιο ξηρό και έτσι, περισσότερο οξυγόνο περνάει στο υπέδαφος και πυροδοτεί τη βακτηριακή δραστηριότητα. Ωστόσο, συγκριτικά με τις επιπτώσεις της διάβρωσης και των καταιγίδων στις ακτές, ο αντίκτυπος της μικροβιακής αποδόμησης δεν είναι εμφανής παρά μόνο έπειτα από δεκαετίες».
Τη συνέχεια του άρθρου σχετικά με την παγίωση της χρήσης των κλιματικών δεδομένων από την κοινότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς, μπορείτε να διαβάσετε εδώ.